O BİR DEHB’Lİ… Çocuğunuzun DEHB’li olduğunu nasıl anlarsınız?

DEHB’lilerin harika insanlar olduğundan birçok kez bahsettim. Hayatta ne kadar başarılı olabileceklerinden ve olduklarından… Yeter ki DEHB’li olduğunu bilsin ve uygun şekilde tedavi edilsin.  Aksi halde DEHB okulda, işte, sosyal ilişkilerde kendini olumsuz yönde gösterebilir; depresyon can dostunuz olup çıkıverir, madde bağımlılığı zilinizi çalmak için can atan kapı karşı komşunuz olabilir.
Ama her şeyde olduğu gibi DEHB için de erken teşhis hayatınızın yönünü değiştirebilir. Keşke size teşhisin altın anahtarını verip, kısa yoldan bir çözüm önerebilseydim. Ortak noktalar olsa da kişiye özel durumlar söz konusu olduğu için o harika çocuğun, canınızdan bir parçanızın, yolunun açık olması için pür dikkat kesilmeniz, sakin ve anlayışlı olmanız ve işbirliği yapabilmeniz çok önemli.

Peki doğru DEHB teşhisi koymak için doktorlar nelere dikkat ediyor? Dikkatsizlik, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik her çocuk için söz konusu olsa da DEHB’li çocuklarda ciddi boyutlara ulaşabiliyor. DEHB teşhisinin koyulabilmesi için genel olarak DSM 5 ile neler değişti yazımda her bir başlık altında yer alan belirtilerin en az altısının 6 ay veya daha fazla bir süre ile gözlemlenmiş olması gerekiyor.

Listeye göz attıysanız ve bir profesyonele başvurmanızı gerektirecek kadar maddeyi işaretlediyseniz panik yok! Her şeyin bir çaresi var. Siz zaten en önemli adımı attınız ve çocuğunuzun DEHB’li olabilme ihtimalini kabullendiniz. Bundan sonrası için ne yapmalısınız?

Profesyoneller bu süreçte size nasıl yardımcı olabilir?

Kapısını çaldığınız psikiyatr, bir takım incelemelerden ve değerlendirmelerden sonra çocuğunuz için teşhis koyabilir. Öncelikle sizinle, çocuğunuzla ve gerekirse öğretmeniyle görüşmek, ardından da bazı testler yapmak isteyecektir.

• Aileyle görüşme: Bu görüşmede çocuğunuzun durumunu daha yakından anlayabilmek için gelişim aşamaları sorulur, farklı durumlarda nasıl davrandığı hakkında bilgi alınır. Aileye ait bilgiler, anne babanın özellikleri, çocuk yetiştirme tarzları öğrenilir. Bunun yanı sıra, sizden Conner’s DEHB Ölçeği (CAARS), Turgay DSM-IV’e göre Yıkıcı Davranım Bozuklukları Tarama Ölçeği ve/veya Hacettepe Yıkıcı Davranım Bozuklukları Ölçeğini doldurmanız istenir.
  
• Çocukla görüşme: Bu görüşmede çocuğunuzun davranışları gözlemlenir. İnsanlarla nasıl ilişki kurduğu, özellikleri, güçlü ve zayıf yanları, hoşlandığı ve hoşlanmadığı işler
  konusunda bilgi edinilir. Gadow-Sprafkin- Çocuk ve Gençler için Belirti Tarama Envanteri ile CBCL-Achenbach-Çocuk Davranış Değerlendirme Ölçeği uygulanır.
• Öğretmenle görüşme: Çocuğunuz okula gidiyorsa, zamanının önemli bir bölümü okulda geçiyor demektir. Dikkat eksikliği ile ilgili sıkıntılar da bu nedenle çoğunlukla okulda, gerek arkadaşlarıyla ilişkisinde gerekse akademik durumuyla ilgili kendini gösterir. Bu nedenle öğretmenlerin bilgi ve gözlemine de başvurulmaktadır. Öğretmenin, sorulan soruların yanı, sıra anne-baba tarafından doldurulan ölçekleri doldurması da istenebilir.
• Çocuğa uygulanan performans testleri: Tanıya yardımcı olmak, çocuğunuzun zorlandığı alanların ve daha iyi olduğu alanların belirlenerek tedaviye yön çizebilmek için bazı testler uygulanır. Bu testler aynı zamanda, teşhisin olası başka sorunlardan ayrımını da sağlar. Sürekli Performans Testi (SPT) olarak da bilinen bu testlerde hiperaktivite,
• zamanlama ve dürtüsellik ölçümlenmekte, kişiye özel profil ve performans raporları alınmaktadır.

Peki hangi testi yaptırmalıyız?” diye sorduğunuzu duyar gibiyim. Unutmayın ki, teşhisi, bu testler yardımıyla koyacak kişi hekimdir. O yüzden, tedavinizi takip eden hekimin yönlendirmesi daha doğru olacaktır. Ayrıca tek başına testler tanı koymak için yeterli değildir. Bu testlerden bazıları:

• MOXO Testi
• TOVA (Test of Variables of Attention)
• CPT (Conner’s Continious Performance Test )
• IVA (Intermediate Visual Auditory CPT)
• BTA (Brief Test of Attention)
• TMT (Trail MakingTests)

Bitti mi? Hayır. Tüm bu aşamalardan sonra, psikiyatr diğer olasılıkları ortadan kaldırmak için görme, duyma, kan tahlili, tiroid taraması, kanda kurşun olup olmadığının tespiti, beyin MR’ı gibi ek bazı tetkikler isteyebilir.
Bir de DEHB’ye eşlik eden durumlar var: karşıt olma-karşı gelme bozuklukluğu, davranım bozukluğu, öğrenme güçlüğü, depresyon ya da anksiyete gibi psikiyatrik durumların bulunması, DEHB tanısını koymayı zorlaştırabilir. Psikiyatr incelemesi sonrasında bu durumların değerlendirmesini de yapar.

O veya bu nedenden dolayı çocuğunuzda DEHB olabileceğinden şüphelendiniz. Bir profesyonelden destek aldınız ve çocuğunuza DEHB teşhisi koyuldu. Bu haberle yıkılmayın. İnanın bunu bilmiyor olmayı istemezdiniz. Zira DEHB teşhisi koyulmamış olsaydı çocuğunuz gerekli tedaviyi göremez ve özgüven, özsaygı eksikliği, akademik başarısızlık, kötü bir hayat, mutsuz ilişkiler ve daha birçok sorun yakasını bırakmazdı. Ama şimdi ona nasıl yardımcı olacağınızı öğrenebilir, onun kendi ayaklarını üstünde duran, DEHB ile barışık yaşayabilen bir yetişkine dönüşmesine destek verebilirsiniz. Ne mutlu size!

Ama zor zamanlar da sizi beklemiyor diyemem. Öncelikle nasıl bir tedavi yöntemi izleneceğine karar verilmesi gerekiyor. Maalesef DEHB için tek bir tedavi yöntemi söz konusu değil ve her DEHB’li için kendine özgü bir yol izlenmeli. Zira DSM 5 yazısına göz attıysanız listeyi gördünüz: DEHB’li bir çocuk bu listelerde yer alan belirtilerin sadece bir kısmına sahipken başka bir DEHB’li çocuk apayrı belirtiler gösterebilir. Ve bu belirtilere bağlı olarak kullanılacak yöntem de çocuğunuzun ihtiyacına göre değişecektir. Merak etmeyin… Yapılan gözlemler ve testler sonrasında destek aldığınız psikiyatr size doğru yolu çizmenizde yardımcı olacaktır. DEHB tedavisi medikal, davranışsal ve psikolojik müdahale gerektirir.  Buna çok yönlü tedavi deniliyor. İzlenebilecek çok yönlü tedavi yöntemlerinden önümüzdeki hafta bahsedeceğim.

Sizin gözünüz, kulağınız açık olsun… Önce çocuğunuza sonra kendinize inanın. O da birçok DEHB’li gibi harikalar yaratacak!
KAYNAKLAR:

1. http://www.nimh.nih.gov/health/publications/attention-deficit-hyperactivity-disorder/index.shtml?rf=71264
2. http://www.help4adhd.org/treatment
3. http://www.moxoturkiye.com/
4. http://www.doktorsitesi.com/makale/dikkat-eksikligi-ve-hiperaktivitebozuklugunda-tani-sureci
5. http://hiperaktivite.info/dikkat-eksikligi-hiperaktivite-bozuklugu-tanisinda-kullanilan-surekli-performans-testleri-makalesi73.html
6. http://www.medscape.com/viewarticle/814506_5
7. http://www.webmd.com/add-adhd/guide/adhd-tests-making-assessment?page=2