ÖĞRENCİLERİNİN YÖNETİCİ İŞLEVLERİNİ GELİŞTİRMEK İSTEYEN ÖĞRETMENLERE STRATEJİLER

Çocuklarınızın ve öğrencilerinizin kendi sorumluluklarını yüklenebilmeleri, hatta hayatlarını düzenleyebilmeleri için yönetici işlevlerini bilinçli olarak harekete geçirmeleri gerekir.
Çok mu ağır bir cümle oldu? Ama yönetici işlevler günlük yaşamı sorunsuz devam ettirebilmemiz için gerçekten hayati önem taşıyor. Ve eğer öğrencinizin sınıfta yaşadığı sıkıntılar yönetici işlevlerindeki sorundan kaynaklanıyorsa, onu kazanabilirsiniz!
Yönetici işlev nedir derseniz daha önceki bir İz Koçluk Blog yazı dizisini ilk yazısından itibaren okumanızı tavsiye ederim.
Kısaca özetlemek gerekirse;
Yönetici işlevler beynin ön kısmında bulunan prefrontal alanının işlevlerini tanımlamak için kullanılan bir kavramdır. Beynin tüm diğer alanlarından gelen bilgiler bu alanda birleştirilip değerlendirilir; planlama, strateji üretme, bilgileri düzenleme, organize olma, bir işe başlama, karar verme, dikkati sürdürme, problem çözme, yaratıcı düşünme, esnek düşünme, akıl yürütme, soyutlama, yorumlama, tahmin etme, davranışları düzenleme, çevreye uyum sağlama, duyguları dizginleme gibi işlevler bu alandan yönetilir.
Yani bir konuda karar verirken, o gün okula götüreceğimiz çantamızı hazırlarken, arkadaşımıza hediye seçerken, bulunduğumuz ortamda nasıl davranacağımızı belirlerken, öfkemizi, üzüntümüzü, sevincimizi yönetirken, sınava çalışırken birçok konuda yönetici işlevlerimizi kullanırız. Dolayısıyla en basit görünen davranış için bile birden fazla becerinin bir arada çalışması gerekir ve bu alandaki bir işlev bozukluğu hem akademik hem de günlük yaşamımızın olumsuz etkilenmesine sebep olabilir.
Öğrencinizin dikkat eksikliği veya hiperaktivite gibi bir durumu varsa, yönetici işlevlerinde sıkıntı yaşıyor olabilir. Dolayısıyla bu yazıda konuyu biraz daha farklı bir yönden ele alacağım. İster DEHB’li olsun, ister olmasın bir öğretmen olarak, öğrenci koçu rolünüzü üstlenip onların yönetici işlevlerini güçlendirebilir misiniz, sorusuna cevap vereceğim.

https://www.youtube.com/watch?v=L3SdBzc5yY0

Bu video beyindeki sistemin nasıl çalıştığını gösteriyor. Yeni bir düşünce yapısı geliştirdiğimizde nöronlar yeni bir bağlantı kuruyor. Biz bu düşünceyi en az 21 gün boyunca devam ettirdiğimizde bu bağ kuvvetleniyor ve öğrenmeye dönüşüyor. Aynı şekilde artık düşünmediğimiz zaman da oluşmuş olan bağlantı kopuyor.
Yani sistem basit; öğrencilerimizin, çocuklarımızın öğrenmesini istediğimiz beceriler hakkında önce kavram olarak bilgi verecek ve ilk nöral bağlantının kurulmasını sağlayacaksınız,  sonra da yerleşmesi için bol bol pratik yapmalarını sağlayacaksınız.
Öğrenciniz sorumluluğunu yerine getirmekte zorluk yaşıyorsa bu yönetici işlevleri ya da bir diğer adıyla yürütücü işlevleri ile ilgili olabilir. Daha önceki yazılarımda bir şirket müdürü örneğinden gitmiştim. Aslında beynin bir orkestra şefi gibi çalışması, hangi bölümün ne zaman devreye girmesi gerektiğini yönetmesi gerekir. Çünkü bir orkestra şefi ne zaman, hangi enstrümanın, kimin, ne tonda, ne hızla çalması veya durması gerektiğini orkestra elemanlarına işaret eder. Böylece tüm orkestra bir ahenk içinde konseri tamamlar ve alkışları toplar.
Yönetici işlevlerde bir sorun yaşanıyorsa beyin orkestra şefliğini yapmakta zorlanıyor demektir. Çünkü yönetici işlevler farklı becerilerimiz arasında koordinasyon rolünü üstlenerek öz denetim sağlar, uzun dönemli planlamalar yapmamıza yardımcı olur, kendi öğrenme sürecimiz ve hareketlerimizden sorumlu olduğumuzu fark ettirirler.
Öğrencilerinizin beyninde yeni nöral bağlantılar oluşturmak, her zaman öğrenen, kendi ayakları üstünde duran, kendi hayatlarını eline almış bireyler olmalarını, kısacası beyinlerinin sağlıklı bir orkestra şefi olmasını desteklemek isterseniz aslında sınıfta gerçekleştireceğiniz birkaç uygulama ile onların hayatlarında büyük farklar yaratabilirsiniz.
İlk adım: Kavramları tanıtmak
Bilmediğiniz bir şeyi kullanamazsınız öyle değil mi? O halde öğrencilerinize düşünme sistemleri hakkında farkındalık yaratabilir ve öğrenme sorumluluklarını üstlenmelerini sağlayarak işe başlayabilirsiniz, onlara bu konuda koçluk yapabilirsiniz. Unutmayın her şey önce düşünce ile başlıyor. Dolayısıyla önce bu kavramların düşünce olarak beyne girmesi gerekiyor. Yönetici işlev demeniz bir anlam ifade etmeyebilir. Onun için şirket müdürü, orkestra şefi, trafik polisi gibi benzetmeler kullanarak onların konuyu daha iyi anlamalarını sağlayabilir ve kendi yaşamlarından örnekleri paylaşarak aslında yönetici işlevlerini nasıl kullandıklarını farkına varmalarını sağlayabilirsiniz.
Durum tespiti yapın:
Her öğrencinin becerileri farklı farklı seviyelerde olacaktır. Kimin hangi beceride desteğe ihtiyacı olduğu, nasıl bir önceliklendirme gerektiğini tespit edip, yol haritanızı buna göre çizebilirsiniz.
Aşağıdaki minik test de öğrencinizin sorun yaşayıp yaşamadığını anlamak için yol gösterici olabilir. Eğer öğrencileriniz bu sorulara “evet” cevabını veriyorsa, becerilerini geliştirmelerine destek vermek için kolları sıvayabilirsiniz.

• Öğretmeninize bir şey söylemek için parmak kaldırıyorsunuz ama size söz verilene kadar ne diyeceğinizi unutuyor musunuz?
• Ödevinizi yapmak üzere evde masaya oturduğunuzda, ödev için gerekli kitapları ve kaynakları okulda unuttuğunuzu fark ettiğiniz oluyor mu?
• Arkadaşınız bir şey anlatırken, konuyu takip etmekte zorlanıyor musunuz?
• Öğretmeniniz birkaç kademeli bir görev verdiğinde son maddeyi unuttuğunuz oluyor mu?
• Bir konuyu okurken, başa dönüp tekrar okuduğunuz oluyor mu?
• Eşyalarınızı nereye koyduğunuzu unuttuğunuz ya da kaybettiğiniz oluyor mu?
• Etrafınızdakilerden “dersi dinle” “dikkatini topla” “yine mi eksik?” gibi cümleleri sıklıkla duyuyor musunuz?
• İsimleri hatırlamakta zorlanıyor musunuz?
• Zamanı yönetmekte zorlanıyor, hep bir yerlere gecikiyor musunuz?
• Büyük proje ödevlerini yürütmekte zorlanıyor musunuz?

Daha ileri boyutlardaki sıkıntılar için profesyonel yardım alıp bilişsel değerlendirme testleri yapılması ve buna göre tedavi belirlenmesi gerekir.  Örneğin Yönetici İşlev Davranışlarını Derecelendirme Ölçeği (BRIEF) bu değerlendirme yöntemlerinden biridir.
Öğrencilerinizi derse dahil edin
Evet sınıfın orkestra şefi sizsiniz ama orkestranızın da istemediği bir şeyi kalpten çalmasını bekleyemezsiniz. Onları izleyici konumdan çıkarıp, uygulayıcı konuma getirmelisiniz. Bunun için yapabildiğiniz noktalarda öğrencilerinizin dersinizle ilgili hedefleri belirlemede yer almasına, zaman zaman okuyacakları kitabı kendilerinin belirlemelerine, proje konusu seçmelerine ya da esnek olabileceğiniz diğer konularda karar sürecine dahil edebilirsiniz. Yani kendi öğrenmelerinden kendilerinin sorumlu olduğu fikrinin tohumlarını atabilirsiniz. Farklı öğretme teknikleriyle ve elindeki kaynakları bambaşka kullanarak fark yaratan öğretmen Ahmet Naç’ı sosyal medyada takip ediyor musunuz? Sene başındaki bir paylaşımında o birçok okulda hazır olarak verilen kırtasiye listesini öğrencileriyle birlikte oluşturduklarını görmüştüm. Yani 12’li boya kalemi, 1 top A4, 3 ortalı defter diye standart bir liste vermek yerine, öğrencileriyle birlikte Türkçe dersi için sizce ne gerekir, resim için ne gerekir diye listeyi birlikte oluşturmuştu. İletinin altına şu notu düşmüştü: “listede eksik ya da fazlalıklar mutlaka var. Ama onu da zaman içinde kendileri görecek ve bir dahaki sefere bu yanlışı dikkate alarak daha iyi bir liste yapmayı öğrenecekler.” İşte planlamayı, organizasyon becerilerini ve öz değerlendirmeyi yaşatarak öğretmenin bir örneği.
Yönetici işlevlerini kullanan öğrencileri ve durumları örnek gösterin
Bu, öğrencilerinizi birbirleri ile karşılaştırın demek değil. Hata yapan, yaptıklarından öğrenen öğrencilerinizin yaşadıklarını örnek olarak sınıfta kullanabilirsiniz. Sadece ortaya çıkardıkları işi değil, planlama-uygulama aşamalarından çok ortaya koydukları emeği takdir edebilirsiniz. Geçmişte bunları yapamayan ama artık öğrendiğini düşündüğünüz öğrencilerinizi tebrik edebilirsiniz. Bu öğrenileni pekiştirmede faydalı olacaktır.
“Ne” üzerinde yoğunlaşmaktansa “nasıl” üzerinde yoğunlaşın.
Yeni konuya başlamadan önce, bir ödev ya da proje verdiğinizde ne yapacağınızdan çok nasıl yapılacağından bahsederek onların planlama ve uygulamasına destek olabilirsiniz.
Daima küçük adımlarla ilerleyin
Yönetici işlev sorunları yaşayan öğrencilerinize ödevleri, projeleri, konuları bir anda yüklemeyin, küçük küçük parçalara bölün. Bir öğrenciniz size  “okuyorum ama sürekli unutuyorum” diyorsa bu uydurduğu bir bahane değildir. İşler bellek sorunları yaşıyor olabilir. Bunun için adım adım, bir seferde konunun tek bir yönüne odaklanmaya yönlendirerek yardımcı olabilirsiniz. Mesela, yazılması gereken bir konu varsa, parçalara ayırıp her gün bir bölümünü yazmasını isteyebilirsiniz.
Aslında her şey dönüp dolaşıp çocuklara, gençlere, öğrencilere kendi deneyimlemeleri için fırsat sunmaya geliyor. Yani onları yapmaya teşvik etmek ve uzun vadede beceri edinmelerini sağlamak… Yanlış yaparak, bu yanlışlardan öğrenerek, çaba göstererek, yaşayarak öğrenmelerini, kendi duygu, düşünce ve davranışlarını yönetebilmeleri için uygun ortamı sunmak, onlara verebileceğimiz en güzel yaşam armağanı.
Kaynaklar:

1. https://www.edutopia.org/blog/strategies-strengthening-brains-executive-functions-donna-wilson-marcus-conyers
2. http://blog.brookespublishing.com/7-ways-to-strengthen-executive-function-skills/
3. http://www.additudemag.com/quiz/14/results.html
4. https://www.psychologytoday.com/blog/dont-delay/201302/strategies-strengthen-executive-function
5. http://www.additudemag.com/adhd/article/8392.html